Het begon met een geschenk

Een voormalige collega schonk me een set postkaarten waarop aquarellen werden afgebeeld met zichten uit Tervuren en omstreken. Het jaartal van uitgifte was nergens te bespeuren. Enkele kaarten hadden een blanco achterzijde, maar een paar waren ooit verstuurd zodat men op de postzegels de jaartallen van 1904 tot 1910 kan onderscheiden.

Het waren prachtige, realistische afbeeldingen met zeer herkenbare natuur-, stads- en dorpstaferelen. De druk van de charmerende kleuren kwam heel geslaagd over en de composities nodigden uit om de taferelen in werkelijkheid te gaan bekijken. De kaarten waren dan ook ongetwijfeld met een toeristische bedoeling uitgebracht.

Op enkele kaarten ontdekte men ook de namen van de aquarellisten : F. Ranot en Carlo. Wie zijn dat? Opzoekingen leidden niet onmiddellijk tot resultaat. Op de boord van de kaarten stond gelukkig ook de naam van de uitgeverij. Het ging om de ‘Lithographie J.L. Goffart’ te Brussel. We vonden al snel het adres : 208, rue Masui te Schaarbeek. Goffart stond bekend als de imprimeur célèbre van de édition artistique ‘La Belgique pittoresque’. Verscheidene reeksen postkaarten werden in deze edities opgenomen. De meest schilderachtige sites van België kwamen aan bod.

Het toeval helpt een handje

Onlangs, in augustus 2019, ontving ik na een rondleiding in de tentoonstelling ‘Lucien Frank’ - met geïnteresseerden uit Belgische schildersoorden - opnieuw een geschenk (dank je Wim P.!). Het ging om het boek : Jean Coenraets, een Belgische impressionist, geschreven door Marcel van Jole en Frans Boenders (1). Na het boek thuis eens rustig doorgekeken te hebben, herinnerde ik me dat de VST een schilderij in bezit had van een andere Coenraets, namelijk een zekere Charles. Opzoeken dus! Deze Charles Coenraets (1852-1908) bleek een oom te zijn van Jean en had zonder twijfel een aantal schilders gekend uit de Tervuurse School. We dachten aan Verheyden, Degreef en natuurlijk ook Frank. Het werk dat de VST bezit heeft als titel ‘Kapel aan de Wolvenweg te Tervuren’. Dus Charles heeft inderdaad ook in Tervuren geschilderd, … misschien zelfs meer dan één schilderij.

In het boek wordt ook verwezen naar de meesters van de School van Tervuren. In enkele van deze verwijzingen komt iets interessants voor de pinnen: we vinden voortdurend de naam terug van aquarellist Ferdinand Coenraets (1860-1939), de vader van Jean. Onder andere in volgende fragmenten (2):

p. 169: “Net als zijn vader Ferdinand heeft hij de aquarel als volwaardig en autonoom beschouwd. (Van zijn vader, beroemd om zijn aquarellen, werden er eveneens enkele werken in dit boek gereproduceerd)’”.

p. 173: “Allicht heeft Jean naar zijn artistieke vader opgekeken, is hij al snel diens rechterhand geworden en heeft hij verantwoordelijkheden toegeschoven gekregen. Vader Ferdinand is als landmeter opgeleid, houdt zich onledig met en maakt naam als landschaps- en stadsgezichtsschilder. Daarnaast werkt hij, als illustrator van toeristische folders en ontwerper van ansichtkaarten, samen met uitgevers en drukkers.”

 p. 175: “Dat hij de schilderkunst van zijn vader leert, en niet alleen het schilderen, ook de toegepaste kunst van de ansichtkaarten: het neemt niet weg dat Jean Coenraets de bakens lichtjes en delicaat verzet. Blijft Ferdinand trouw aan de conventies van de natuurgetrouwe weergave, kenmerkend voor het realisme, Jean construeert het waargenomene dankzij de lessen die hij van de impressionisten van het eerste uur heeft opgestoken.”

p. 177: “Barbizon beïnvloedt de Belgische romantisch-realistische landschapsschilders (onder wie ook vader Ferdinand Coenraets), die plein-airgroepen vormen in nog landelijke Vlaamse gemeenten als Tervuren, Dendermonde, Kalmthout en Knokke.”

De ijverige Ferdinand

Verder opzoekingswerk leert ons dat Ferdinand in zijn tijd een beroemd aquarellist was, niet alleen in het Brusselse of verder in België, maar ook in het buitenland (Nederland, Duitsland). Hij ondertekende zijn postkaartafbeeldingen met de pseudoniemen F. Ranot en/of Carlo. Was dit om een onderscheid te maken met zijn meer artistiek ingelijst werk, waarmee hij verscheidene tentoonstellingen opfleurde? We kunnen het nu nog moeilijk achterhalen.

Hij stelde inderdaad zijn aquarellen vaak tentoon, maar zijn belangrijkste roem kende hij door het feit dat zijn werken gepubliceerd werden op honderden ansichtkaarten. De Brusselse firma van J.L. Goffart (die we hierboven al vermelden) gaf vanaf ca. 1900 een vrij groot aantal reeksen uit met waterverven van Ferdinand.

We ontdekten een reeks van 24 kaarten met de ondertekening ‘Carlo’. In de linkerbovenhoek staat het nummer en in de linkeronderhoek zien we de naam van de uitgever. De titel van de afgebeelde sites zijn in het Frans : Église de Tervueren, L’étang de La Hulpe, Étang de Rouge Cloître, L’étang de Groenendael, Forêt de Soignes, enz …

Er verscheen ook een reeks van 48 kaarten met het bovenschrift ‘La Belgique pittoresque’ en met de handtekening F. Ranot. In deze serie vinden we ook Tervuren (park) en het Roodklooster terug, de meerderheid zijn echter Brusselse zichten (Klein Eiland op de Zenne, Brouckèreplein, Kade met opslagplaatsen, …) en belangrijke toeristische locaties in Wallonië (Dinant, Namur, …).

Op sommige kaarten werd op de voorzijde een witte rechthoek voorzien om er een persoonlijke groet op te vermelden. De afbeelding werd er wel wat door geschonden. 

Een aantal ansichtkaarten is verschenen zonder nummering, zonder onderschrift en zonder handtekening. Het zijn vooral zichten uit Waals België (Andenne, Anseremme, Bouvignes, …).

Ook Hollandse zichten werden afgebeeld. Waarschijnlijk was dit het gevolg van een brief die J.L. Goffart in 1896 richtte aan de heer Albertus Willem Sijthoff (1829-1913), eigenaar van een uitgeversmaatschappij te Leiden. Deze zichten werden ondertekend met F. Coenraets.

Tenslotte vermelden we nog een reeks die alleen met Duitse titels wordt teruggevonden. Het betreft dan meestal afbeeldingen die niet aan een locatie kunnen verbonden worden, zoals ‘Frau auf Dorfstrasse’, ‘Idyll am Ufer mit Birken’, ‘See im Abendrot’, …

De kunstenaar

Ferdinand Coenraets werd geboren te Elsene in 1860 en overleed in Sint-Pieters-Woluwe in 1939. Zijn werk als schilder, tekenaar en vooral als aquarellist is bijzonder interessant. Hij kreeg zijn opleiding aan de Brusselse Academie. Zijn eerste artistieke aquarellen schilderde hij vanaf ca. 1880.

Vanaf 1883 werd hij lid van de ‘Cercle artistique et littéraire’ te Brussel.

Zijn voorkeur ging duidelijk uit naar landschappen, dorps- en stadsgezichten. Hiermee sluit hij dan ook aan bij de landschapsschilders die in de laatste decennia van de 19de eeuw furore maakten. De meesters van de Tervuurse School waren ongetwijfeld zeer goede bekenden. Hij heeft dan ook dit befaamde schildersdorp een aantal keren bezocht.

Zijn afbeeldingen voor ansichtkaarten kan men als een soort toegepaste kust beschouwen. Hij genoot trouwens ook bekendheid als ontwerper van affiches in Art Nouveau-stijl, o.a. voor Delhaize De Leeuw.

Tot slot moeten we natuurlijk ook vermelden dat zijn zoon Jean gerekend wordt tot de belangrijke groep Belgische impressionisten in het begin van de 20ste eeuw. Hij was vooral olieverfschilder, maar beoefende ook de aquarelkunst zoals Ferdinand.

Auteur: Herman De Vilder

Voetnoten:

(1) Van Jole, Marcel & Boenders, Frans -  Jean Coenraets, A Belgian Impressionist - Un Impressioniste belge – Ein Belgischer impressionist - Een Belgische impressionist, Antilope, N.V. Lier, 2007 - fragmenten pp. 169, 173, 175,177.

(2) Afbeeldingen pp. : 19, 127, 169, 190.